Ελευθερία της βούλησης και καταλογισμός σε ενοχή

Κεντρικό μέγεθος του ποινικού δικαίου είναι η ενοχή ή ο καταλογισμός της πράξης στον δράστη, δηλαδή μια προσωπική μομφή στον δράστη για την πράξη του. Η προσωπική μομφή («φταις») προϋποθέτει ότι το υποκείμενο ήθελε (είχε την βούληση) να τελέσει την πράξη και τιμωρείται γιατί ήταν η δική του βούληση, που εκδηλώθηκε στην νομικά αποδοκιμαζόμενη συμπεριφορά.
Η αρχή της ενοχής προσδιορίζεται καταρχήν, σε επίπεδο ποινικού δόγματος, με αναφορά στην φύση και τους σκοπούς της ποινής, αλλά φαίνεται να συνδέεται άμεσα και με το κεντρικό φιλοσοφικό πρόβλημα της ελευθερίας της βούλησης. Η συζήτηση αυτή ατόνησε για πολλά χρόνια, καθώς θεωρήθηκε ότι δεν μπορεί να οδηγήσει σε μια ασφαλή απάντηση και γι αυτό παρακάμφθηκε από την τρέχουσα ποινική θεωρία. Ωστόσο, σήμερα το ερώτημα επανέρχεται στο προσκήνιο για δύο κυρίως λόγους: Ο πρώτος είναι οι νεότερες εξελίξεις στον χώρο της ψυχολογίας που κλόνισαν το κυρίαρχο πρότυπο της πράξης ως συνειδητής συμπεριφοράς και ο δεύτερος η σημαντική πρόοδος στον χώρο των νευροεπιστημών: Αν τα πάντα έχουν βιολογικό αίτιο, τότε δεν απομένει χώρος για την ελεύθερη βούληση ενός υποκειμένου.
Αν και οι απαντήσεις κινούνται σε διαφορετικές, ενίοτε αντιδιαμετρικές κατευθύνσεις, η σύγχρονη θεωρία του ποινικού δικαίου δεν μπορεί να αρκεσθεί σήμερα σε μια βιαστική και απροβλημάτιστη απόρριψη των πορισμάτων των άλλων επιστημών, αλλά ούτε βέβαια να τα υιοθετήσει άκριτα. Η ειδικότερη απάντηση σχετικά με την ποινική ενοχή θα πρέπει να προσγειωθεί από τη γενική θεωρητική συζήτηση περί ελευθερίας της βουλήσεως στο επίπεδο του ποινικού καταλογισμού και να αναζητήσει τα σημεία επαφής μεταξύ των εμπειρικών πορισμάτων των θετικών επιστημών και των αξιολογήσεων του δικαίου.
Μπορούμε να συνεχίσουμε να μιλούμε για ενοχή. Η διαμόρφωση της σύγχρονης έννοιας της ποινικής ενοχής, οποιαδήποτε κατεύθυνση και αν υιοθετήσει κανείς, δεν μπορεί πάντως να γίνεται ερήμην του γενικότερου επιστημονικού πλαισίου, αλλά και των δεδομένων της σύγχρονης κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας.