Γιατί; Ένα καίριο ερώτημα για τη ματαιότητα του πολέμου

Γράφει η Μαρία Παπαγιάννη 

Γιατί; Μια μικρή λέξη, μια ερώτηση που κάνουν συνήθως τα παιδιά για το καθετί, το πιο καίριο ερώτημα για τη ματαιότητα του πολέμου. Γιατί να γίνονται πόλεμοι, γιατί να πεθαίνουν άνθρωποι, γιατί να καταστρέφονται ζωές, γιατί να ισοπεδώνονται πόλεις, χώρες ολόκληρες, γιατί να χωρίζουν οικογένειες, γιατί να ξεριζώνονται λαοί ολόκληροι.

Γιατί; Δεν είναι αφελές το ερώτημα του σπουδαίου παραμυθά Νικολάι Ποπόφ που, σαν σύγχρονος Αίσωπος, μέσα από μια αλληγορία επιλέγει να πει ένα παραμύθι χωρίς λόγια, μόνο με εικόνες που μιλούν, που κραυγάζουν, που ξεσκίζουν και σε κάνουν να αναρωτηθείς πόσο ανόητοι είναι αυτοί που ξεκινούν έναν πόλεμο. Γιατί ο πόλεμος είναι σαν κύμα που δεν μπορεί να επιστρέψει στον βυθό. Γιατί ο πόλεμος είναι σαν τη λάβα του ηφαιστείου που δεν μπορεί να επιστρέψει στον κρατήρα. Γιατί ο πόλεμος είναι σαν τον σεισμό που δεν μπορεί να επιστρέψει στα έγκατα της γης. Γιατί ο πόλεμος νομοτελειακά δεν επιστρέφει σε κανέναν τα χαμένα, δε νανουρίζει τα παιδιά που έχασαν τους γονείς τους, δεν ταΐζει τους ανθρώπους που λιμοκτονούν, δεν επιστρέφει τα δάκρυα, δεν επουλώνει τις πληγές.

Γιατί; Μια μικρούλα λέξη, το πιο σοφό ερώτημα για τον παραλογισμό και τη ματαιότητα του πολέμου.

Πολύ σωστά ο Ποπόφ επιλέγει να πει την ιστορία του χωρίς λόγια παρά μόνο με εικόνες. Κεντάει με τις φωτεινές καταπράσινες εικόνες του στην αρχή τον παράδεισο που κατοικούμε όλοι κι ύστερα, προσθέτοντας ελάχιστα στοιχεία, αρχίζει η κλιμάκωση του πολέμου και του παραλογισμού του. Μέσα στην ηρεμία και στη γαλήνη του κόσμου φυτρώνει ένας ελάχιστος σπόρος ζήλιας. Ε, και τι έγινε; Ο Ποντικός ζήλεψε τον Βάτραχο για το ωραίο του λουλούδι. Κι ύστερα το άρπαξε. Κι ύστερα ο Βάτραχος φώναξε τους φίλους του κι ύστερα ο Ποντικός τους δικούς του. Κι ύστερα η φαντασία τους οργίασε, ο θυμός και η οργή τους τους αφηνίασε κι αν κάποιος εκείνη τη στιγμή χάριζε λίγο χρόνο, μια ανάσα για μια λέξη – «γιατί;»–, ίσως να μην τέλειωνε ο κόσμος, να μη γίνονταν οι καταπράσινες λαμπερές εικόνες του κόσμου μας κατάμαυρες σκοτεινές εικόνες του θανάτου, του χαμού, της κόλασης. Κι είναι μεγάλη η φαντασία των ανθρώπων – που εδώ, για χάρη της ιστορίας μας, γίνονται Βάτραχοι και Ποντικοί και δημιουργούν τα όπλα που θα τους σκοτώσουν.

Ο Νικολάι Ποπόφ, έχοντας ζήσει ο ίδιος τη φρίκη του πολέμου, καταθέτει μέσα από ένα φαινομενικά απλοϊκό παραμύθι μια ηχηρή αντιπολεμική κραυγή. Και όπως όλα τα σπουδαία έργα τέχνης, το «Γιατί;» καταφέρνει να κάνει τον αναγνώστη να αναρωτηθεί για τη ματαιότητα των ολέθριων πολέμων. Χωρίς να δείχνει πτώματα ποντικών και βατράχων. Μόνο ένα νεκρό λουλούδι, μια ξεδοντιασμένη ομπρέλα.

Η ιστορία του Ποπόφ είναι μια γροθιά στο στομάχι κι είναι σίγουρα ο πιο λιτός και αποτελεσματικός τρόπος να αναλογιστούμε όλοι, παιδιά και μεγάλοι, για τη φρίκη του πολέμου. Η ιστορία του Ποπόφ δεν έχει λέξεις, γιατί μπροστά στον όλεθρο όλοι μένουμε σιωπηλοί. Η γλώσσα του πένθους είναι η σιωπή και όλοι μας αξίζει για λίγο να σιωπήσουμε για να ακούσουμε αυτό το βογκητό της ζωής που τελειώνει, αυτό το σπαρακτικό «γιατί;»

Ο Βάτραχος ευτυχισμένος κρατάει στα χέρια του ένα λουλούδι απολαμβάνοντας την ηρεμία ενός όμορφου τοπίου. Και τότε εμφανίζεται δίπλα του, μέσα από μια τρύπα ο Ποντικός. Θα μπορούσε να είναι ένας καινούριος φίλος. Ίσως τότε ο Βάτραχος να του έδινε το λουλούδι να το θαυμάσει, να το μυρίσει. Ίσως και να το χάριζε για να σφραγίσουν τη φιλία τους. Όμως ο Ποντικός ζηλεύει και αρπάζει το λουλούδι. Και τότε ο Βάτραχος φωνάζει ενισχύσεις και οι φίλοι του Ποντικού θα έρθουν κι αυτοί. Και όλα θα γίνουν όπλα. Όλα με όσα θα μπορούσαν να παίξουν και να φανταστούν. Κι ύστερα όλα θα γίνουν ερείπια, θα γίνουν πόνος, σκοτάδι, δυστυχία, θάνατος. Τέλος. Κανείς μετά απ’ αυτό δε θα ζήσει καλύτερα. Γιατί στον πόλεμο δεν υπάρχουν νικητές και ηττημένοι. Όλοι χάνουν την ανθρωπιά τους, τον χρόνο τους, τον εαυτό τους. Όλοι μπορούν να γίνουν τέρατα, αφού μπορούν και οι δυο ήρωες της ιστορίας μας, ένας αθώος βάτραχος κι ένας αθώος ποντικός.

Σ’ αυτή την ιστορία του Ποπόφ υπάρχουν μόνο χαμένοι και στο τέλος θα ζήσουν όλοι χειρότερα. Εκτός κι αν όλα τα παιδιά ονειρευτούν τον ίδιο εφιάλτη και προλάβουν να αλλάξουν τον κόσμο πριν χαθεί για πάντα.

Η Μαρία Παπαγιάννη είναι συγγραφέας, από τις πιο σηµαντικές σύγχρονες παρουσίες στην ελληνική παιδική και νεανική λογοτεχνία, υποψήφια για το Διεθνές Βραβείο H.C. Andersen 2022 και Πρέσβειρα για το Παιδικό Βιβλίο για τη διετία 2021-2022. Δείτε την εργοβιογραφία της εδώ.