Όταν οι σκέψεις κάνουν θόρυβο

Γράφει η Ελίτα Φώκιαλη

Ο Πάτρικ Νες έχει πολύ κακή σχέση με τα κρεμμύδια. Το λέει κατά καιρούς στις συνεντεύξεις του¹, εκφράζοντας μια αποστροφή που, εκτός από έντονη, μοιάζει να είναι αμετάκλητη. Δεν υπάρχει περίπτωση ποτέ να φάει κρεμμύδια².

Η αντιπάθεια προς ό,τι προκαλεί ψεύτικα δάκρυα είναι αναμενόμενη για έναν δημιουργό που ψάχνει την αλήθεια «για το σκοτάδι των πραγμάτων», ακόμα και αν αυτή είναι επικίνδυνη ή οδυνηρή. Ο πολυβραβευμένος συγγραφέας είναι πεπεισμένος πως η αλήθεια είναι ο μοναδικός τρόπος να πολεμήσεις όλα τα διαφορετικά πράγματα που έχεις μέσα σου. Και πως οι ιστορίες είναι ό,τι πιο σημαντικό, φτάνει να λένε την αλήθεια.

Το θέμα είναι πως οι ιστορίες του Πάτρικ Νες δεν αποκαλύπτουν εύκολα την αλήθεια τους. Δύσκολες και βαθιές, του αντιστέκονται στη νοηματοδότηση, αιφνιδιάζουν και προκαλούν αμηχανία, απαιτούν από τους ήρωες και τους αναγνώστες ανοιχτότητα και αφοσίωση, έτσι ώστε να ξεφλουδίσουν πολλαπλά στρώματα σημασίας και να οικοδομήσουν νέες ερμηνείες και νοήματα.

Ο δρόμος για την αλήθεια μοιάζει ερμητικά κλειστός στο Μαχαίρι που δεν άφηνε το χέρι, το συναρπαστικό πρώτο βιβλίο της τριλογίας «Κινούμενο Χάος», που παρακολουθεί τον δεκατριάχρονο Τοντ Χιούιτ, στην Πρέντισταουν του Νέου Κόσμου. Εκεί όπου δεν υπάρχουν γυναίκες και, εξαιτίας ενός ιού, ο καθένας ακούει τις σκέψεις των άλλων: λόγια, «φωνές που μιλάνε κι αναστενάζουνε και τραγουδάνε και κλαίνε […] και ψέματα, ψέματα, ψέματα».

Η βασική ιδέα είναι ότι υπάρχει πολύς θόρυβος στον σύγχρονο κόσμο. Μια αδιάκοπη ροή πληροφοριών, ένα συνονθύλευμα από εικόνες, ήχους, λέξεις και μηνύματα εισβάλλει βίαια στον ιδιωτικό χώρο του καθενός, εκεί όπου, υπό κανονικές συνθήκες, διαμορφώνονται οι σκέψεις και κρύβονται τα μυστικά του. Κατά τον Τοντ, όλα αυτά που είσαι Εσύ, αυτά που σε καθορίζουν και σε προστατεύουν. 

Ο ήρωας ξέρει ότι ο Θόρυβος δεν είναι η Αλήθεια, αλλά «αυτό που οι άντρες θέλουνε να είναι αλήθεια. Και υπάρχει τόσο μεγάλη διαφορά ανάμεσα σ’ αυτά τα δύο, που θα μπορούσε διαολεμένα να σε σκοτώσει άμα δεν προσέχεις». Ωστόσο σαν δύο όψεις του ίδιου νομίσματος που εναλλάσσονται ανάλογα με την περίσταση, μπορεί η κακοφωνία να μην είναι ευλογία, αλλά χωρίς αυτήν ο Τοντ αισθάνεται χαμένος. Ο Θόρυβος φαίνεται να του προσφέρει μια αίσθηση ελέγχου και ασφάλειας. Και ποιος μπορεί άλλωστε να διαχειριστεί την απόλυτη σιωπή;

Αλληγορία και δυστοπία, μυθιστόρημα ενηλικίωσης και περιπέτεια φαντασίας, εφηβικό μυθιστόρημα και crossover, το Μαχαίρι που δεν άφηνε το χέρι είναι όλα τα είδη μαζί και ταυτόχρονα κανένα. Γιατί εκτός από τα κρεμμύδια, ο συγγραφέας αντιπαθεί και τις ειδολογικές κατηγοριοποιήσεις. Με το σκεπτικό ότι όταν αρχίσεις να τοποθετείς τον εαυτό σου σε κατηγορίες, την ίδια στιγμή βάζεις και όρια³.

Σε ένα περιβάλλον όπου η κάθε σκέψη ακούγεται και η κάθε κίνηση είναι γνωστή, ο λόγος του Τοντ, αποσπασματικός και δυσνόητος αρχικά, βγάζει στην επιφάνεια την ακατέργαστη και χωρίς κανένα φίλτρο φωνή ενός εφήβου με ευστροφία και χιούμορ, αλλά και με έλλειμμα εκπαίδευσης. Τα θραύσματα των σκέψεών του, οι φόβοι και οι προσπάθειές του να βρει απαντήσεις, καθώς και οι περιγραφές της δράσης αποδίδονται γλαφυρά μέσα από έναν «Θόρυβο» γεμάτο συντακτικά λάθη, αλλά και λανθασμένα σημεία στίξης.

Γράφοντας για τον ίδιο τον έφηβο εαυτό του και ξέροντας απέξω κι ανακατωτά τα προτερήματα και τα ελαττώματα, τους φόβους και τις επιθυμίες των ηρώων του, ο συγγραφέας μπορεί και αφουγκράζεται τις ανασφάλειες και τις εσωτερικές συγκρούσεις που βιώνουν όταν οδεύουν (στραβοπατώντας) προς την αναζήτηση της αλήθειας.

Μέσα από μια πραγματικά ακαταμάχητη πρωτοπρόσωπη αφήγηση και με στοιχεία που παραπέμπουν στη Φάρμα των ζώων, στο Hunger Games, στο Divergent, στο Handmaid’s Tale, αλλά και στον Huckleberry Finn, το μυθιστόρημα έχει το βλέμμα φαινομενικά στραμμένο στο μέλλον, αλλά αναφέρεται ουσιαστικά στο παρόν. Σε ένα παρόν απειλητικό, που αναπόφευκτα θα δεσμεύσει δυσοίωνα το μέλλον με τρόπο καταλυτικό, αλλά ευτυχώς όχι μη αναστρέψιμο.

Το δυστοπικό και σεξιστικό σύμπαν της Πρέντισταουν γίνεται πεδίο προβληματισμού για τη σχέση πραγματικού και φανταστικού, τις πολλαπλές εκδοχές της διαφορετικότητας, την κοινωνία του διαδικτύου και των νέων τεχνολογιών, καθώς και για άλλα, πολιτικά, κοινωνικά και πολιτισμικά ζητήματα του σύγχρονου κόσμου. Μια φρέσκια προσέγγιση στα θέματα φύλου και ταυτότητας υπερβαίνει τα λογοτεχνικά στερεότυπα, την ίδια στιγμή που η διαδρομή προς την ενηλικίωση και την αυτογνωσία ανάγεται σε αγώνα επιβίωσης, πρώτα για τη σωτηρία του εαυτού και ύστερα για τη σωτηρία της κοινωνίας ως συνόλου.

Με έναν διαρκώς ανατρεπτικό και αγωνιώδη τρόπο και μέσα από τα διαδοχικά γεγονότα της αφήγησης, ο αναγνώστης οικοδομεί μια ολοένα και πιο στενή σχέση με τον μυθοπλαστικό κόσμο του βιβλίου, την ίδια στιγμή που σταδιακά αποκαλύπτει διαφορετικά στρώματα της σημασίας του.

Σαν το κρεμμύδι που φέρνει δάκρυα στα μάτια, το Μαχαίρι που δεν άφηνε το χέρι ξεδιπλώνει φλούδα φλούδα την αλήθεια του. 

Η Ελίτα Φώκιαλη είναι Δρ. ΕΚΠΑ, με ειδίκευση στη Διαμεσική Αφήγηση.

1. «I dislike onions. Intensely». [https://patrickness.com/about-me/] 
2. «Under no circumstances will he eat onions». [https://www.lovereading4kids.co.uk/author/1636/Patrick-Ness.html]
3. «I wouldn't categorise them at all, seriously. I think the moment you start categorising yourself is the minute you start limiting yourself». [http://eoseventeen.blogspot.com/2009/11/interview-with-patrick-ness-author-of.html]